Personel deneme ve değerlendirme süresi nedir?

Deneme süresi, işçi ve işverenin sözleşmeyi sürdürüp sürdürmeme kararını saklı tuttukları bir başlangıç süresini içeren sözleşmedir. Deneme süresini tüm detaylarıyla birlikte sizin için derledik.

Deneme süresi nedir?

Deneme süresi bir iş anlaşmasının işçi ya da işveren tarafından herhangi bir gerekçe ve bildirim süresine gerek duymadan, tazminatsız olarak sonlandırılmasına olanak tanıyan süredir. İş Kanununa göre bir iş sözleşmesi deneme süresine bağlı olarak yapılabilir. Taraflar arasında kurulacak olan iş anlaşması deneme süresi uygulanmasını öngörüyorsa sözleşme de buna göre yapılır.

Deneme süreli çalışma şekli nedir? Neden böyle bir uygulamaya ihtiyaç duyulur?

Deneme süresi işçinin ve işverenin birbirini tanıması, her iki tarafın karşılıklı uyumunu görmek açısından çoğu zaman ihtiyaç duyulan bir süredir. Bu süre İş Kanununa göre en fazla 2 ay uygulanabileceği gibi, toplu iş sözleşmeleriyle en fazla 4 aya kadar çıkarılabilir.

Deneme süresi kendiliğinden başlayan, her iş sözleşmesi için geçerli olan bir uygulama değildir. Yani her yeni iş sözleşmesi ve işçi, deneme süresine tabidir şeklinde bir hüküm yoktur. Bir iş sözleşmesinde deneme süresinin var olabilmesi için yazılı olarak belirtilmesi gerekir. Sözleşme yapılmayan işlerde ise yine bu sürenin uygulanacağını gösteren bir belge hazırlanıp imzalanırsa bu da yeterli olacaktır. Aksi halde herhangi bir anlaşmazlık durumunda deneme süresinin varlığını ispatlamak her iki taraf da sözlü olarak beyan etmediği sürece imkansızdır.

Bununla birlikte deneme süresi iş kanununda yer verilen tüm çalışma şekillerinde uygulanabilen bir yöntem değildir. Bir iş anlaşmasının deneme süresine tabi olabilmesi için mutlaka sürekli olması gerekir. Süreksiz işlerde deneme süresi uygulanmaz. Bununla birlikte işin belirli ya da belirsiz süreli olması açısından bir önemi yoktur.

Deneme süresi uygulamasının hem işçi hem de işveren açısından yükümlülükleri vardır. Bu süre içerisinde bazı temel hak ve yükümlülükler azalmaz ya da değişmez. Yine de deneme süresinin getirdiği farklılıklar da söz konusudur. Dilerseniz daha detaylı olarak inceleyelim.

İhbar tazminatı

Kanun, deneme süresi içerisinde iş anlaşmasının herhangi bir gerekçeye dayandırılmadan, taraflardan herhangi biri tarafından sona erdirilebileceğini öngörmektedir. Yani normal şartlarda işçi ya da işverenin, haklı fesih sebeplerinden birine dayanan fesih dışında başka bir sebeple sözleşmeyi feshetmesi için ihbar süresine uyması gerekirken, deneme süresinde böyle bir süre söz konusu değildir. Zaten amaç da bu süre içerisinde her iki tarafın birbiri ve işin ilerleyişi hakkında fikir sahibi olması, değerlendirme yapmasıdır. Taraflardan biri deneme süresi içerisinde herhangi bir sebep göstermeden ve bildirimde bulunmadan iş anlaşmasını bitirebilir ve bunun için de ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olmaz.

Yıllık izin ve kıdem tazminatı

Bir diğer tazminat şekli olan kıdem tazminatı da yine deneme süresi içerisinde geçerliliği olmayan bir uygulamadır. Zira çalışanın kıdem tazminatını hak edebilmesi için gerekli olan ilk koşul o iş yerinde en az 1 yıl süreyle çalışıyor olmasıdır. Deneme süresi en fazla 4 ay olarak belirlenebileceği için bu süre içerisinde işten çıkarılan işçiye kıdem tazminatı ödenmez. Aynı şekilde, deneme süresi yıllık izin hak edişi için de yeterli bir süreye karşılık gelmediğinden işçi bu süre içerisinde yıllık izin kullanmaya hak kazanamaz.

Sigorta - sosyal güvenlik

Deneme süresi ile alakalı en büyük yanılgılardan biri, bu süre içerisinde çalışanın sigortasız çalıştırılabileceği yönündeki algıdır. Oysaki ne 4857 sayılı İş Kanunu’nda ne de 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda deneme süresi içerisinde işçinin sigortasız çalıştırılabileceği yönünde bir hüküm bulunmamaktadır. Aksine bu süre içerisinde güvencesiz çalıştırılan her işçi için cezai yaptırım söz konusu olacaktır.

Ücret - fazla çalışma - resmi tatil

Deneme süresinin kurulan iş ilişkisine dair getirdiği en temel fark bildirim süresi ve ihbar tazminatı olduğundan işçinin ücret ve diğer işçilik hakları açısından diğer işçilerle arasında bir fark bulunmamaktadır. Deneme süresi içerisindeki işçiye işin niteliğinden doğan sebepler dışında salt deneme süresi içerisinde olduğu için diğer emsal işçilerden daha az bir ücret verilemez. Bununla birlikte fazla sürelerle çalışma ve fazla mesai gibi çalışmalardan doğan ödemeler de yine işçiye ödenmek zorundadır. Yine deneme süresi içerisinde hafta tatili, bayram ve resmi tatiller gibi tatil günlerinde ücretli izin hakkı, bu günlerde yapılan mesailer için fazla mesai ücreti ve diğer tüm işçilik hakları da işçinin deneme süresi içerisinde sahip olduğu haklardır.

Sonuç olarak deneme süresi, kurulan her yeni iş sözleşmesi için uygulanması şart olan bir süre değildir. Bu süre işçi ya da işveren tarafından talep edilerek, yazılı olarak bildirilmelidir. Kanunda en fazla 2 ay, toplu iş sözleşmeleriyle en fazla 4 ay olarak uygulanabilen deneme süresi içerisinde çalışan ve işverene bildirimsiz ve tazminatsız fesih hakkı verilirken işçinin sosyal güvence, ücret, tatil, gibi temel haklarından yararlanması engellenemez.