İş akdi feshinde işçiden savunma alınması zorunlu mudur?

Çalışma hayatının en çetrefilli konularının başında şüphesiz ki işçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisinin sona erdirilmesi gelmektedir. İş akdi feshi hangi taraf tarafından yapılırsa yapılsın, her iki tarafa da belli sorumluluklar yükleyen bir süreçtir. Ne var ki işveren, çalışma hayatı içerisinde, işçi ile arasında kurulan iş ilişkisindeki diğer birçok konuda olduğu gibi fesih konusunda da işçiye göre çok daha fazla sorumluluğa sahiptir.

İş akdinin feshi, işçi için de kritik bir süreç olmakla beraber işveren açısından da oldukça önemli, doğru uygulanması gereken bir süreçtir. Aksi halde işverenin ciddi cezai yaptırımlara maruz kalmasına, hatta itibarını kaybetmesine sebep olabilecek sonuçlara kadar varabilir.

Feshin geçerliliği

İşçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisi, tarafların anlaşmasıyla ya da taraflardan birinin göstereceği sebepler ile bitirilebilir. Bu sebepler 4857 sayılı İş Kanununda detaylı olarak anlatılmıştır. Bunlar; işçiye derhal ve haklı nedenle fesih hakkı tanıyan sebepler (İş Kanunu, Madde 24), işverene derhal ve haklı nedenle fesih hakkı tanıyan sebepler (İş Kanunu, Madde 25), işçinin işverene karşı olan borçlarını yerine getirmemesi, işverenin işçiye karşı olan borçlarını yerine getirmemesi, işçinin performansı ve yeterliliği ile ilgili sebepler, işçinin davranışları ile ilgili geçerli sebepler olarak sayılabilir.

Sayılan bu sebepler arasında, işçinin performansından, yetersizliğinden ya da davranışlarından kaynaklanan sebeplerin ve benzerlerinin fesih sebebi sayılması, iş yerinde ya da işin yapılmasıyla alakalı olumsuzluklara yol açması koşuluna bağlıdır. Yani işçinin davranışları, ahlaki ve toplumsal açıdan doğru sayılmayacak tutumu, yaşam şekli vb. iş yerine, iş ortamına, işin kendisine yönelik olumsuzluklara yol açmıyorsa, geçerli bir sebep ve buna bağlı olarak işveren tarafından yapılan fesih geçerli bir fesih sayılmayacaktır.

Bununla birlikte işçinin performansını olumsuz yönde etkileyen ve iş yerinde olumsuz durumlara sebep olan, işçinin yeterliliği ve davranışı ile ilgili geçerli sebepler söz konusu olsa ve bunlar için işçiye ihtar verilmiş olsa dahi iş sözleşmesinin feshinin işçinin savunmasının alındıktan sonra yapılması şarttır. 4857 Sayılı İş Kanunu, Madde 19‘da “İşveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. Hakkındaki iddialara karşı savunmasını almadan bir işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesi, o işçinin davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Ancak, işverenin 25’inci maddenin (II) numaralı bendi şartlarına uygun fesih hakkı saklıdır.” ifadesiyle iş akdi feshinde işçinin savunmasının alınması zorunluluğunu açıkça belirtmiştir.

İşçinin savunmasının alınmadan yapılan fesih geçersiz sayılacaktır. Bu sebeple işçiye daha önce verilmiş ihtarlar ve bu ihtarlara yönelik alınmış olan savunmaları bulunsa bile fesihten önce savunmasının yazılı olarak alınması için çağrılması, çağrının yapıldığı yazıda davranışı ya da yeterliliği ile ilgili işten çıkarılma sebebinin açık ve kesin bir şekilde belirtilmesi, makul bir süre öncesinde bildirilen yer, gün ve saatte hazır bulunmadığı ya da yazılı savunmasını sunmadığı takdirde savunma hakkından vazgeçmiş sayılacağının belirtilmesi şarttır.

Söz konusu bu bildirim işçiye elden yapılabileceği gibi noter aracılığı ile ya da iadeli taahhütlü mektup ile de yapılabilir. Anlaşılacağı gibi bu noktada önemli olan, bildirimin işçinin eline ulaşmasının sağlanmasıdır. Aksi halde, yani işçi savunmaya çağrı yazısını almaz ya da belirtilen gün ve saatte, belirtilen yere haklı bir sebebi olmadan icabet etmezse bunun bir tutanak ile tespit edilmesi zorunludur. Zira iş akdinin feshinden önce işçinin savunmasının alınması zorunluluğu söz konusu olduğundan, savunma almaya yönelik tüm yazı ve işlemler feshe yönelik ispat şartından ziyade geçerlilik şartını oluşturmaktadır.

Bu sebeple işçiye davranış, verimlilik, yeterlilik gibi nedenlerden dolayı ihtar vermek, fesih için savunma alınma şartını ortadan kaldırmayacaktır. Ancak işçinin savunması alınmadan iş akdinin yeterlilik, davranış gibi sebeplerden dolayı feshedilmesi sonucunda fesih geçersiz olacaktır. Bir kez daha ve detaylı olarak ifade etmek gerekirse; işçiye fesih yazılı olarak bildirilmiş, fesih işçinin davranışı, yeterliliği, verimi gibi nedenlere dayandırılmış ve geçerli bir sebep söz konusu olsa bile, işçinin yazılı savunması alınmadan yapılan fesih, şekil şartı yerine getirilmediği için geçersiz sayılır. Öte yandan feshin bildirilmesiyle birlikte, fesihten sonra ya da ihbar süresi içerisinde alınan savunma da feshi geçersiz kılacaktır.

Savunmanın şekli nasıl olmalıdır?

4857 sayılı İş Kanunu işçinin iş akdinin feshinin bildiriminden önce savunmasının alınmasını zorunlu kılarken, bu savunmanın ne şekilde yapılacağı konusunda herhangi bir hüküm vermemiştir. Bununla birlikte işçiden savunmasının alındığına yönelik ispat yükümlülüğü işverene ait olduğundan savunmanın yazılı olarak alınması uygun olacaktır. Ayrıca savunma için işçiye yapılacak çağrıda fesih nedeninin açık ve net bir şekilde belirtilmesi, savunma tarihi ve gününün işçiyi zor durumda bırakmayacak şekilde belirlenmesi, verilen tarih ve saatte beklenen yerde savunmasını vermediği takdirde savunma hakkından vazgeçmiş sayılacağı da hatırlatılmalıdır.

Sonuç

İşçinin davranışına, yeterliliğine ya da verimliliğine dayandırılarak yapılan fesihlerden önce savunmasının alınması gerekmektedir. Aksi halde fesih geçersiz sayılacaktır. Diğer yandan işveren İş Kanunu Madde 25’de belirtilen nedenlerden birini gerekçe göstererek haklı ve derhal fesih hakkını kullanıyorsa işçiden savunma alınması zorunluluğu söz konusu olmayacaktır. Yine de ortada somut kanıtlarla gösterilen bir haklı fesih söz konusu değilse, olası bir itiraz ve mahkeme durumunda işverenin haklı feshini ispatlayabilmesi için savunma almış olması da işverenin yararına olacaktır. Alınacak savunmanın şekli ile ilgili bir tanımlama yapmayan İş Kanunu savunmanın fesih bildiriminden önce alınmasını zorunlu kılmaktadır. Fesih anında ya da ihbar süresi içerisinde alınan savunma yine geçersiz sayılacak ve buna bağlı olarak fesih de geçersiz olacaktır.

Kaynakça:

4857 Sayılı İş Kanunu