Vardiya sistemleri ve terimleri

Günümüzde tüketim hızına yetişebilmek için 7/24 çalışması gereken işletmelerin tercih ettiği vardiya sistemlerini, terimlerini ve yasal boyutlarını sizler için derledik.

İlk vardiya

Gündüz vardiyası olarak da bilinen ilk vardiyanın saatleri, genellikle sabah başlayıp öğleden sonra sona eren "geleneksel" iş gününe oldukça benzeyen vardiya aralığıdır. 9'dan 5'e standart olabilir, ancak ilk vardiyalar daha erken başlayabilir ve biraz daha erken bitebilir. Ofis tabanlı ve üretim rollerinin çoğu, bu vardiya çeşidini kullanmaktadır.

İkinci vardiya

Salıncak vardiyası olarak da bilinen ikinci vardiya, genellikle öğleden sonradan gece yarısına kadar sürer. Vardiyanın zamanlaması önemli ölçüde değişebilir ve başlangıç ​​saatleri 11.00 gibi erken veya 17.00’a kadar geç olabilir. Birçok endüstride, özellikle de hizmet sektöründe genellikle en yoğun vardiya aralığıdır.

Üçüncü vardiya

Üçüncü vardiya alternatif ismiyle gece vardiyası, genellikle 23.00 veya gece yarısı başlar ve sabaha kadar sürer. Bu vardiyada çalışmak genellikle bir vardiya farkıyla gelir ve çalışanlara daha yüksek bir ücret oranı sunar. Gece vardiyaları, genellikle istenmeyen bir durum olarak görülse de, sağlık hizmetleri ve polislik gibi temel roller için bir gerekliliktir.

İkili vardiya sistemi

İkili vardiya sisteminde çalışanlar mola süreleri de dahil olmak üzere toplamda 12 saat çalışırlar. Kanunda belirtilen sürelerin üzerinde çalışan kişiler işverenlerinden fazla mesai çalışma ücreti talep edebilirler. Bu çalışma stilinde ödenecek fazla mesai bedeli saatlik ücretin %50 fazlası olarak belirlenmiştir. 

Üçlü vardiya sistemi

Üçlü vardiya sisteminde çalışanlar günde üç vardiya olarak 8 saatlik çalışma dilimlerinde yer alırlar. Üç vardiyalı çalışma sisteminde ara dinlenmelerle birlikte kanuna uygun olarak haftalık kırk beş saatten daha fazla çalışma yapılamaz. 

Dörtlü vardiya sistemi

Dörtlü vardiya sisteminde bir gün içerisinde 4 personel çalışacağı için günlük çalışma saati ara dinlenme süreleri de dahil olmak üzere 6 saattir.

İş kanununda vardiya 

Düzenleme ve ilan yükümlülüğü

Madde 3 

İşveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür.

İşçi postaları sayısının düzenlenmesi

Madde 4 

a) Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde posta sayısı 24 saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenir. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde faaliyet gösteren alt işveren tarafından yürütülen işlerde düzenleme 24 saatte iki posta olacak şekilde yapılabilir.

b) Bu maddenin (a) bendi dışında kalan ve işçi postaları ile yürütülen diğer işlerde 24 saatlik süre içinde çalıştırılacak işçi postaları sayısı, her bir işçi postasının çalışma süresi, 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında öngörülen Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma süresini aşmayacak şekilde düzenlenir.

c) Sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat ya da daha az çalışılması gereken işlerde işçi postaları sayısı, her bir postanın çalışma süresi, 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrasında öngörülen Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma sürelerini aşmayacak şekilde düzenlenir.

d) İşçi postaları sayısının düzenlenmesinde, 10/9/1960 tarihli ve 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanunun 6 ncı maddesi ile 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 43 üncü maddesi hükümleri gözönünde tutulur.

Gece çalıştırılma yasağı

Madde 5 

4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır.

Ücretten indirim yapılamayacağı

Madde 6  

Bir işçi postası ile yürütülen işlerde, ikili ya da daha çok posta sayısının artırılması ya da üç posta halinde çalışılan işyerlerinde günlük çalışma süresinin 7,5 saatin altında saptanması sonucunda, çalışma sürelerindeki azalma nedeniyle, işçilerin ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun, indirim yapılamaz.

Gece çalışma süresi

Madde 7 

Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, 4857 sayılı Kanunun 42 ve 43 üncü maddeleri ile 70 inci maddesinde öngörülen yönetmelikte belirtilen haller dışında işçilerin gece postalarında 7,5 saatten çok çalıştırılmaları yasaktır. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu fıkranın uygulanmasında;

a) Turizm hizmet yürütülen işler; ilgili mevzuatı uyarınca Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından turizm işletmesi belgesi veya turizm yatırımı belgesi verilen ya da belediye tarafından turizm işletmesi olarak faaliyet göstermek üzere işletme belgesi verilen tesislerde,

b) Özel güvenlik hizmeti yürütülen işler; 10/6/2004 tarihli ve 5188 Sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında İçişleri Bakanlığınca faaliyet izni verilen özel güvenlik şirketlerinde veya özel güvenlik görevlisi olarak herhangi bir işyerinde,

c) Sağlık hizmet yürütülen işler; Sağlık hizmeti sunan ve/veya üreten; gerçek kişiler ile kamu ve özel hukuk tüzel kişilerin işyerinde ve bunların tüzel kişiliği olmayan şubelerinde, 24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununda tanımlanan sosyal hizmet kuruluşlarında, çalışan işçiler ile bu işyerlerinde alt işveren tarafından çalıştırılan işçileri kapsar.

Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılır.

İşçi postalarının değişme süresi

Madde 8 

Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir.

Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez. Ancak 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesi uyarınca, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.

İşin niteliği ve yürütümü, iş sağlığı ve güvenliği göz önünde tutularak, gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.

Posta değişiminde dinlenme süresi

Madde 9 

Posta değişiminde işçiler sürekli olarak en az onbir saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz. Bu hüküm, postası değiştirilen işçilere de uygulanır.

Ara sinlenmesi

Madde 10 

Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, 4857 sayılı İş Kanununun 68 inci maddesindeki esaslar uyarınca ara dinlenmesi verilir. İşin niteliği, bir işyerinin aynı bölümündeki bütün işçilere aynı saatte ara dinlenmesi verilmesine olanak bırakmıyorsa, bu dinlenme, işçilere, gruplar halinde arka arkaya çalışma süresinin ortalarından başlayarak İş Kanunu ve bu Yönetmelikteki esaslara göre verilir.

Hafta tatili

Madde 11 

Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşme yolu ile hafta tatili verilmesi zorunludur.

İsim listeleri

Madde 12 

İşveren veya işveren vekilleri, postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını kapsayan listeleri Bakanlıkça talep edildiğinde sunmak üzere işyerinde bulundurmakla yükümlüdür.

Vardiya yönetimi hakkında daha fazla bilgiye mi ihtiyacınız var?

İnsan kaynakları eğitim platformu olan Kolay Akademi’ye ücretsiz kaydolarak “İK’yı sıfırdan yönetmek ve dijitalleştirmek” eğitimine hemen başlayın. Farklı seviyelerde eğitimler, podcast, blog ve e-kitap gibi destekleyici kaynaklar, öğrendiklerinizi pekiştirmeniz için deneme testleri ve bitirme sertifikaları Kolay Akademi’de sizleri bekliyor.

Eğer eğitime değil çözüme ihtiyacınız varsa...

Vardiyalarınızı Kolay İK ile takip edin. Hem siz hem çalışanlarınız Kolay İK vardiya uygulamasını kolayca kullansın. Çalışanlar e-posta ve mesaj trafiğine gerek kalmadan müsait oldukları zaman aralıklarını vardiya planına eklesin, siz de kendi biriminize ait vardiya planını kolayca oluşturun. Tek ekrandan yönetin, anında raporlayın. Kolay İK'yı 15 gün ücretsiz denemek için hemen tıklayın.

Kaynakça:

İş Kanunu