Fazla mesaide denkleştirme nedir?
Denkleştirme uygulamasında; tarafların yazılı olarak anlaşmasına istinaden denkleştirme dönemi içinde fazla mesai yapıldığında 2 ay içinde; turizm sektöründe ise 4 ay (toplu iş sözleşmeleri ile bu süreler 2’şer ay uzatılabilir) fazla çalışma yapılan süre kadar eksik çalışma yaptırılarak denkleştirmenin yapılması gerekmektedir. Ancak, denkleştirme uygulaması için işçinin yazılı muvafakatinin alınması (iş sözleşmesi de olur) gerekir.
Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenir. İki ya da dört aylık sürenin sonu ise, yoğunlaştırılmış iş haftasının başladığı güne denk gelen iki ya da dört ayın son günüdür. Ancak, belirlenen denkleştirme süresi sabit bir süre olup; bu sürenin, işçinin hastalığı ya da yıllık izin gibi sebeplerle uzaması söz konusu değildir. Denkleştirme uygulamasında;
- Yıllık sayı sınırı yoktur
- İstenilen sayıda yapılabilir
- Günlük 11 saatlik azami çalışma süresi aşılmamalıdır
- İşyerinin tümünde veya bir bölümünde uygulanabilir
Örneğin; işyerinde birinci aydaki dört haftada haftalık 55 saatten toplam 220 saat, ikinci aydaki dört haftada ise haftalık 35 saatten toplam 140 saat çalışılmışsa, mevzuata uygun bir denkleştirme yapılmış sayılır. Zira bu durumda, iki aylık sürenin sonunda, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi 220 saat + 140 saat = 360 saat / 8 hafta = 45 saat olacağından, İş Kanunu’nun 63. maddesinde belirtilmiş olunan haftalık 45 saat aşılmamış olur.
İki aylık denkleştirme sisteminde 1 saate-1 saat olarak kullandırılan denkleştirme tam olarak sıfırlanamazsa izleyen ayda devreden bakiye serbest zamana dönüştürülebilir. Ancak bunun için yani devreden bakiyenin serbest zaman olarak uygulanabilmesi için işçinin mutlaka yazılı talebinin alınması gerekir. Bu durumda ise, fazla çalışma için %50 zamlı ücret ödemek yerine 1 saate-1 saat 30 dakika serbest zaman kullandırılır.
Denkleştirme tam olarak yapıldığında denkleştirme süresi sonunda (2 ay, turizm sektöründe 4 ay) işçinin fazla çalışma alacağı “0” olacaktır. Ancak, iki/dört aylık sürenin sonunda şayet denkleştirme tam olarak kurulamamışsa ve işçi tarafından da serbest zaman olarak kullanılmak istenilmiyorsa, sıfırlanamayan sürenin zamlı olarak ikinci/dördüncü aya ait ücret bordrosunda “fazla çalışma ücreti” şeklinde tahakkuklarının yapılarak işçiye ödenmesi gerekilecektir.
Serbest zaman uygulaması veya denkleştirme yapılmaması halinde, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50; fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenir.
Denkleştirme hakkında diğer notlar
- Toplu iş sözleşmesinde yer alan denkleştirme parasal bir değer taşımadığından işyerinde çalışan tüm işçilere uygulanır.
- Denkleştirme işyerinin tümünde uygulanabileceği gibi bazı kesimlerinde de uygulanabilir; ancak bu uygulama eşitlik ilkesine aykırılık içeremez.
- Denkleştirme dönemi bitmeden iş sözleşmesi sona ererse denkleştirilmeyen kısım için fazla mesai ödemesi yapılır.
- Günlük 11 saati geçen çalışmalar denkleştirmeye tabi tutulamaz, ödemesinin yapılması gerekir.
- Telafi çalışmasından farkı; telafi çalışmasında kanunda belirtilen koşullar sebebiyle işyerinde normal çalışma süresinin altında çalışılmış olması veya işyerinin tatil edilmesi nedeniyle çalışılmayan sürelerin telafi edilmesi söz konusu iken, denkleştirmede haftalık ortalama çalışma süresine göre işlem yapılır.