Aile ve iş hayatını dengelemek, günümüzün çalışan babaları için giderek daha fazla önem kazanan bir konu haline geliyor. Geleneksel cinsiyet rolleri artık geçmişte kaldı ve birçok baba, çocuklarına daha fazla zaman ayırmak ve aile yaşantısını desteklemek istiyor. Bu noktada, çalışan babaların izin hakları, bu dengeyi kurmak için kritik bir rol oynuyor.
Çalışan babaların izin hakları, onlara aileleriyle daha fazla zaman geçirebilmeleri, çocuklarının büyümesini daha yakından takip edebilmeleri ve aile yaşamını daha aktif bir şekilde sürdürebilmeleri için önemlidir. İşte bu hakları daha yakından inceleyelim:
Babalık izin hakkı
Eşi doğum yapan ve 4857 sayılı Kanun hükümlerine tabi erkek işçi 5 gün babalık izninden faydalanabilir. İş Kanunu’na 2015 yılında eklenen Ek 2’nci maddeye göre “işçiye eşinin doğum yapması halinde 5 gün ücretli izin” verilmektedir. Görüldüğü üzere babalık izninin “ne zaman başlayacağına”, “iznin tek parça halinde kullanılacağına” ve izin günlerinin “iş günü sayılacağına” dair kanunda direk bir hüküm konulmamıştır. Dolayısıyla, pratikte “babalık izninin başlangıç tarihi doğumun olduğu tarih olmak zorunda mıdır?”, “babalık izni bölünebilir mi?” ve “babalık izni resmi veya hafta tatil günlerine denk gelirse ne olur?” gibi iki soru karşımıza çıkmaktadır. Esasında, bu iki konu hakkında farklı görüş ve uygulamalara rastlayabiliriz. Ancak, hem iş hayatının olağan akışı hem de hakkaniyet kurallarını nazara aldığımızda bu üç soru için şu sonuçlara varabiliriz:
- Babalık izninin genel olarak hemen doğum ile başlayacağı kabul edilse de işveren ve işçinin anlaşması halinde doğumdan sonraki herhangi bir tarihte de kullandırılabilir. Ancak burada devlet memurları için farklı bir not düşmemiz gerekmektedir: 2011 yılında Devlet Personel Başkanlığı’nın verdiği bir görüşte; “Devlet memuruna isteği üzerine verilen söz konusu iznin eşinin doğum yaptığı tarihten itibaren başlaması gerektiği, doğum olayının gerçekleştiği tarihten itibaren 15 gün veya 1 ay sonra bahsi geçen babalık izninin verilmemesi gerektiği” ifade edilmiştir.
- Yine genel olarak babalık izni tek parça halinde kullandırılsa da işveren ve işçi mutabakatı halinde bölünerek farklı zamanlara yayılabilir.
- Direk yasa hükmüne göre, tatil günlerine denk gelen babalık iznine bu sürelerin dahil olduğu sonucuna varılabilse de; izin periyoduna rastlayan hafta tatili ve resmi-genel tatil günlerinin babalık izin süresinden ayrı tutularak izin süresine eklenmesi uygun olacaktır.
Yukarıda bahsedilenler haricinde, 4857 sayılı İş Kanunu dışında kalan çalışanların babalık izin haklarına da değinmek faydalı olacaktır. Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar için 3 günlük yasal babalık izin hakkı mevcuttur. Diğer yandan, Deniz İş Kanununa kapsamında çalışan işçiler için babalık iznine dair bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Devlet Memurları Kanunu’na tabi devlet memurlarının ise babalık izin hakkı 10 gündür. Son olarak, Devlet Memurları Kanununun 4’ncü maddesi (b) fıkrası kapsamında sözleşmeli olarak çalıştırılan kişiler için babalık izni 2 gün olarak düzenlenmiştir.
Tüm bunların yanında son bir not olarak; annenin doğum esnasında vefat etmesi halinde doğum sonrası izni babaya kullandırılır.
Kısmi süreli çalışma hakkı
Kadın çalışanlar ile ilgili bölümümüzde detaylı olarak açıkladığımız “kısmi süreli çalışma hakkı” baba için de geçerli ve ebeveynlere beraberce tanınmış bir haktır. Söz konusu izin hakkı, babalık izninin bitiminden itibaren kullanılabilir.
Kural olarak bu izinden faydalanabilmek için diğer eşin de çalışıyor olması gerekmektedir. Ancak, yukarıda da belirttiğimiz üzere, “Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması; boşanma halinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması; ve 3 yaşını doldurmamış çocuğun evlat edinilmesi” durumlarında eşin çalışıp çalışmama koşulu aranmamaktadır.
Emzirme ödeneği (Süt parası)
Emzirme ödeneği, doğum yapması halinde sigortalı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması halinde sigortalı erkeğe verilen bir ödeme türüdür. Ayrıca, kendi adına ve hesabına yaptıkları çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadına ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşine emzirme ödeneği verilir. Dolayısıyla, emzirme yardımı, 5510 sayılı Kanuna göre hizmet akdine bağlı çalışan (4/a) ve kendi hesabına çalışan (4/b) sigortalıları için sağlanmakta, devlet memurlarını kapsamamaktadır.
Eşten dolayı sağlık yardımı ve ölüm aylığı alınması
İşsiz kalan baba, (4/a) veya (4/b) sigortalısı eşi üzerinden sağlık hizmetlerinden faydalanmaya devam edebilir. Ayrıca, eşin vefatı halinde, aynı kadınlarda olduğu gibi erkekler de ölüm (dul) aylığından yararlanabilirler.