Covid-19 süreciyle birlikte dünya genelinde oluşan ekonomik olumsuzluklar nedeniyle birçok toplu işten çıkarma durumlarına şahit olduk. Bu yazımızda toplu işten çıkarmanın detaylarına ve yasal dayanağına değineceğiz.
Toplu işten çıkarma nedir?
Toplu işten çıkarma İş Kanunu 29’ncu maddesinde düzenlenmiştir: “İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az 30 gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir."
Toplu işten çıkarmada iş yerinde çalışan sayısı ne olmalı?
- 20 ile 100 işçi arasında ise en az 10 işçinin,
- 101 ile 300 işçi arasında ise en az %10 oranında işçinin,
- 301 ve daha fazla ise en az 30 işçinin, işine 4857/m.17. uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır.
- İşçi sayısı tespitinde; işverene tabi ve/veya işletme bünyesindeki toplam işçi sayılarının değil, toplu işçi çıkarımının yapıldığı her bir işyerinin münferiden değerlendirilmesi gerekir.
- Bunun yanında; 4857 sayılı İş Kanununun 10’uncu maddesi gereğince en çok 30 iş günü süren süreksiz işlerde istihdam edilen işçiler,
Kanunun 15’nci maddesine göre deneme süresi içinde işten çıkarılanlar sayıya dahil edilmez.
Hangi fesihler toplu işten çıkarma kapsamındadır?
- İşçinin 24’üncü madde çerçevesinde haklı nedenle fesihleri,
- İşveren tarafından yapılan 25’inci maddeye ilişkin fesihler,
- İhtiyarı-zorunlu arabulucu anlaşmaları ve ihale ile iş sözleşmelerinin sona erdirilmesi toplu işçi çıkarma kapsamında değerlendirilmeyecektir. Ayrıca, işçinin istifası da bu kapsamda değerlendirilmez.
Bildirim süreci
Bildirimden sonra sendikalar ve işveren arasında toplu işten çıkarmanın önlenmesi, sayının aza indirilmesi veya etkilerinin azaltılmasına yönelik görüşmeler yapılır. Bildirimde çalışan isimleri yer almaz, sadece işçi sayısı ve grupları belirtilir.
Feshin hüküm doğurması
- Toplu işten çıkarmada fesihler bölge müdürlüğüne bildirildikten 30 gün sonra hüküm doğurur. (İş Kanunu 29/5’e göre).
- Örneğin, 1 Kasım 2023 Aralık 2023 arasında yapılacak bir toplu işten çıkarma için işveren bölge müdürlüğüne başvurusunu 1 Ekim 2023’te yapmak durumundadır. Bu tarih aralığında işveren ayrıca çalışanın ihbar süresinin bitmesini bekleyebilir veya süreyi beklemeden ihbar tazminatını ödeyerek işten çıkışı gerçekleştirebilir.
Fesihteki 1 ay kavramı
Toplu işten çıkarmadaki 1 ay kavramı ilk fesih tarihini izleyen günden başlayıp hesaplanacaktır. Yani yukarıdaki örnekten gidersek; ilk fesih 1 Kasım değil de 9 Kasım’da yapılırsa 1 aylık süre 9 Kasım-9 Aralık arasını içerecektir.
Yeni işçi alma yasağı
İşveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren 6 ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde, işten çıkardıklarından nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırmak durumundadır. Toplu işçi çıkarma işleminden itibaren 8 ay boyunca geçici işçi çalıştırılması yasaklanmıştır.
Hangi durumlar toplu işten çıkarma kapsamında değildir?
- İş yerinin sürekli olarak kapatılması: İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve sürekli şekilde faaliyetine son verilmesi halinde, işveren sadece durumu en az 30 gün önceden ilgili Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne bildirmek ve ilan etmekle yükümlüdür.
- Mevsim ve kampanya işleri: Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz.
- Toplu işten çıkarma iş güvencesini ortadan kaldırmak için kullanılamaz; buna karşın işe iade davası açılabilir.