Toplu İş Hukuku'nda birden fazla iş sözleşmesi türü bulunur. Toplu iş sözleşmeleri olarak adlandırılan içeriği tamamen farklı olan bu iş sözleşmelerinin kapsamı nedir? Birlikte inceleyelim.
Toplu iş sözleşmesi türleri
İş yeri TİS
İşveren tek bir işkolunda faaliyet gösteren tek bir işyeri varsa, sendika sadece burada örgütlenir ve yalnızca bu işyeri için sözleşme imzalanır. İş yerindeki çalışanların yarıdan fazlasının sendikaya üye olması gerekir. Kimler sayıya dahil edilmez: Çıraklar, stajyerler, işçi sıfatı olmayan ortaklar, işçi vasfı olsa dahi işveren vekili olan kişiler, alt işveren (taşeron) işçileri, kiralanan işçiler (geçici iş ilişkisi) hesaplamaya dahil edilmezler. Ancak ortada sayıyı yükseltmek adına yapılmış muvazaalı işlem bulunuyorsa, yani gerçeğe aykırı bir durum var ise (örneğin; muvazaalı taşeron ilişkisi kurulması veya geçici iş ilişkisi ihdas edilmesi, gerçeğe aykırı toplu işe alım yapılması), yargı kararıyla tespiti halinde bunlar iptal edilip gerçek sayılara göre hesaplama yapılacaktır.
İşletme TİS
Aynı işverenin aynı iş koluna ait birbirinden bağımsız birden fazla işyeri olması durumunda söz konusu olmaktadır. İşletmede çalışan işçilerin en az %40’ının o sendikaya üye olması gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi, sendika işletmeye ait bir işyerinde örgütlenip orada yüzde 50’den fazla çoğunluğu sağlamış olsa dahi sadece o işyeri özelinde toplu iş sözleşmesi imzalayamaz; tüm işletme genelinde örgütlenip %40 oranını tutturması gereklidir.
Örneğin, 5 şubeli bir işyerinin yalnızca 2 tane şubesinde örgütlenip buralarda yarıdan fazla üyesi bulunan sendika “ben sadece bu 2 şube özelinde sözleşme imzalamak istiyorum” diyemez. Diğer yandan, ikinci olarak, işletmenin ayrı işyerlerinde (şubelerinde) örgütlenen sendikanın işletme genelinde sözleşme imzalamaya yetkisi olabilmesi, şubeler bazında ayrı ayrı değil, işletmedeki toplam çalışan sayısının yüzde 40’ına oranla yapılabilecektir. Yukarıdaki örneğin devamı olarak, 5 şubeden sadece 2’sinde örgütlenmiş olmasına rağmen üyesi sayısı toplam 5 şube çalışanlarının yüzde 40’ına ulaşıyorsa, diğer 3 şubede üye olup olmamasına bakılmaz.
Grup TİS
İşçi sendikası ile işveren sendikası arasında, birden fazla işverenin aynı işkolunda kurulmuş işyerleri ve işletmeleri için imzalanan sözleşme türüdür. TİS’lerinde sözleşme yapma yetkisi, ya işverene aittir ya da işveren sendikasına aittir; ikisine aynı anda ait olma imkanı yoktur. Bu tür sözleşmelerde yetki işveren sendikasındadır.
Sözleşme türlerinin farklılıkları
- İş yeri TİS: Tek bir işveren, tek bir işyeri, tek bir iş kolu.
- İşletme TİS: Tek bir işveren, birden fazla iş yeri, iş yerlerinin ortak noktası aynı iş kolu.
- Grup TİS: Birden fazla işveren, işverenlerin ortak noktaları tek bir işveren sendikasına üye ve aynı iş kolu.
Toplu iş sözleşmesi süresi
- 1 yıldan az, 3 yıldan uzun süreli olamaz. 3 yıldan daha uzun bir süre için yapılmışsa tüm sözleşme geçersiz olmaz; yalnızca 3 yılın bitiminde sözleşme sona ermiş olur.
- Süre taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez.
- Toplu iş sözleşmelerinin süresi, faaliyetleri 1 yıldan az süren işlere özel olarak, 1 yıldan az olabilir.
- Yazılı olarak yapılır.
- Sözleşme bitmeden önceki son 120 gün içinde yeni sözleşme için bakanlığa yetki başvurusu yapılabilir. Ancak, yeni yapılacak olan sözleşme önceki sona ermeden yürürlük kazanmaz.
Toplu iş sözleşmesinden yararlanma
Sözleşmenin imzalanması tarihinde sendikaya üye olanlar yürürlük tarihinden, imza tarihinden sonra üye olanlar ise üyeliklerinin işçi sendikası tarafından işveren bildirildiği tarihten itibaren yararlanır. Diğer işçiler sendikaya dayanışma aidatı ödeyerek yararlanabilir; ayrıca işçi sendikası onay verir ise TİS süresi ile sınırlı olmak şartıyla iş yerindeki tüm işçiler de yararlanabilecektir. Dayanışma aidatının tutarı üyelik aidatından fazla olamaz.
Kimler yararlanamaz?
Üye veya değil, greve katılan işçiler (ancak sendika bu işçilerin TSİ’den yararlanmalarına izin verebilir). TİS’ne işvereni temsilen katılanlar ve işveren vekili sayılanlar (ancak sendika bu işçilerin TSİ’den yararlanmalarına izin verebilir). Sözleşmede özel olarak yararlanamayacak personel belirlenebilir. Bazı işçilere işveren tarafından zaten fazlaca hak tanınmış olabilir, dolayısıyla kapsam dışı tutulabilirler.