Bu yazımızda toplu iş sözleşmeleri hakkında bilmeniz gereken en temel bilgileri sizler için derledik.
Toplu iş sözleşmesi nedir?
Anayasa 53’üncü maddesinde (48’nci maddedeki sözleşme özgürlüğü hükmünden ayrı olarak) düzenlenmiştir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu madde 33 ile 53 arasında düzenlenmiştir. Borçlar Hukukundan farklı olarak düzenlenmesinin sebebi; ancak belirli tüzel/gerçek kişileri belirli şartlar altında bağlar.
Toplu iş sözleşmesinin hakkı ve özerkliği nedir?
TİS özerkliği kavramı esasında, liberal ekonomik düzenin hakim olduğu Batı Avrupa ülkelerinde gelişmiştir: İşçi-işveren arasındaki eşitsizlik iş sözleşmelerine de yansıdığı için bunun giderilmesine yönelik bir alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Bireysel alanda eksik kalan özerklik ilkesi kollektif şekilde desteklenmeye çalışılmıştır. Esasen sözleşmenin tarafı olmayan üçüncü kişiler temsilciler (sendikalar) aracılığıyla objektif hukuk kuralları bağlamında düzenlemeye tabi olmaktadırlar. İşçi tarafında bir işçi sendikası ile işverenin kendisi veya işveren sendikası arasında yapılır. Toplu hükümler kurulmuş olur. İşçi lehine daha çok hüküm içerir.
Toplu iş sözleşmesinin içeriği nedir?
İş sözleşmesinin hükümlerinin neler olduğu, ne şekilde sona ereceği, sonuçları, sözleşmeden doğan hak ve alacakların nasıl yerine getirileceği, uyuşmazlık halinde izlenecek yollar, ekonomik ve sosyal durum, çalışma saatleri, işçi ve işveren sıfatı kapsamları, mesleki eğitim, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal sorumluluk ve istihdam politikalarına ilişkin düzenlemeleri vb. durumlar düzenlenir. Sözleşmeye konulamayacak hükümler olabilir. Bu tür hükümler işverene dayatıldığı zaman işveren bunu kabul etmezse greve gitmek mümkün olmadığı gibi, işveren de konulamayacak bir hükümden ötürü lokavt kararı alamaz. Bunun haricinde sözleşmeye konulabilecek bir hükümden ötürü grev veya lokavt söz konusu olabilir.
Kanunda yer alan işçi aleyhine hükümler bulunamaz. Ancak işçi lehine hükümler konulabilir. Anayasa’ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içeremez. TSİ’de aksi belirtilmedikçe bireysel iş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmelerinin TSİ’ye aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. TSİ’de aykırı hükümlerin bulunması hâlinde ise iş sözleşmesinin işçi yararına olan hükümleri geçerlidir.
Toplu iş sözleşmesi şartları
Bir sendikanın kurulabilme ve toplu iş sözleşmesi yapabilme şartları farklıdır. Bir sendikanın sözleşme yapma yetkisini kazanabilmesi için:
- Kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin %1’den fazlasını üye olarak kaydetmiş olması
- Sözleşme yapacağı işyerinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasını üye kaydetmiş olması gerekmektedir.
Her işçi ancak çalıştığı işkolunda kurulu bir sendikaya üye olabilir; aynı şekilde her işveren de ancak faaliyet gösterdiği işkolunda kurulu bir sendikaya üye olabilir. Yani, sözleşme yapacak olan işçi sendikasıyla işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren aynı işkolunda faaliyet göstermek zorundadır. İş yerinde aynı dönemde tek bir toplu iş sözleşmesi söz konusu olabilir ve uygulanabilir. Diğer bir deyiş ile iş yerinde örgütlenen birden fazla sendika yalnızca kendi üyelerini kapsayacak şekilde işverenle birden fazla toplu iş sözleşmesi yapamaz; muhatap tek bir işçi sendikasıdır. TİS yürürlüğe girdiğinde artık tek bir çalışma düzeni ortaya çıkar.
Toplu iş sözleşmesinin sona ermesi
TİS’nin süresinden önce sona erdirilmesi mümkün değildir. İşveren tarafından değişiklik yapılmış olması sözleşmeyi sona erdirmez. İş yeri devredilirse yeni işveren otomatik olarak sözleşmeye taraf olur. İşçi sendikasının faaliyetinin durdurulması veya kapatılması TSİ’nin uygulanmasını sona erdirmez. TİS sona erdiğinde, işe ilişkin hükümlerinin geçerliliği yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar devam eder. Buna TİS’nin “Art Etkisi” adı verilmektedir. Bu bağlamda, herhangi bir uyuşmazlıkta mahkeme yeni bir düzenleme yapılmadığı için toplu iş sözleşmesi sona ermiş, ancak art etkisi devam etmekte olarak kabul eder.