Borçlar Kanunu ve Medeni Kanun, alacaklı ile borçlu arasındaki ilişkiyi düzenlerken, hapis hakkına özel bir vurgu yapar. Hapis hakkı, alacaklıya borçlunun taşınır veya kıymetli evrakını muhafaza etme yetkisi tanır. Ancak, bu hakkın kullanımında birtakım sınırlamalar ve özel durumlar söz konusudur.
Hapis hakkı
Borçlar Kanunu'nun 443’üncü maddesi ile 4721 sayılı Medeni Kanun’da düzenlenmiştir.
Medeni Kanunun;
- 950’nci maddesine göre; “alacaklı, borçluya ait olup onun rızasıyla zilyedi bulunduğu taşınırı veya kıymetli evrakı, borcun muaccel olması ve niteliği itibariyle bu eşyanın alacak ile bağlantısı bulunması halinde borç ödeninceye kadar hapsedebilecektir”;
- 952’nci maddesine göre; “hak alacaklı açısından borçlunun ödemeden acze düşmesi halinde, alacağı muaccel olmasa dahi kullanılabilecektir. Borç ödemeden acz, taşınırın tesliminden sonra meydana gelmiş veya daha önce meydana gelmiş olmakla birlikte alacaklı bu durumu teslimden sonra öğrenmiş ise; o şeyin belli bir yönde kullanılacağı konusunda alacaklı tarafından yüklenilmiş bir yükümlülük veya borçlunun teslim sırasında ya da daha önce verdiği talimatla bağdaşmasa dahi alacaklının hapis hakkını kullanması mümkündür”;
- 951’inci maddesine göre; “nitelikleri itibariyle paraya çevrilmeye elverişli olmayan taşınırlar üzerinde veya alacaklının üstlendiği yükümlülükle veya borçlunun teslim sırasında ya da daha önce verdiği talimatla veya kamu düzeniyle bağdaşmayan hallerde hapis hakkı kullanılamaz”.
- İşverenin rızası dışında elinden alınan veya taşınmaz bir mal üzerinde yahut işçi alacakları henüz muaccel olmadan, iş sözleşmesinin devamı süresince işleyen ücretler hariç olmak üzere veyahut elindeki taşınır veya kıymetli evrakın yaptığı işle ilgili olmaması halinde hapis işlemi uygulanması mümkün değildir.
- Yine paraya çevrilmesi olanaklı olmayan taşınırlar (manevi değeri olan fotoğraf vb gibi) üzerinde veya işçinin iş sözleşmesi ile üstlendiği yükümlülüklerine veya işverenin taşınırın teslimi sırasından veya teslimden sonra verdiği bir talimata ve nihayet kamu düzenine aykırı biçimde hapis hakkı kullanılamaz.