Çocuk ve genç çalışanlar

Mevzuat‍

Çocuk ve genç işçiler ile ilgili yasal düzenlemeler, İş Kanunu 71, 72 ve 73’ncü maddeleri ile 06.04.2004 tarih / 25424 R.G. sayılı “Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılması Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”te yer bulmuştur.

Tanım

Yönetmeliğin 4’üncü maddesine göre; “Genç İşçi; 15 yaşını tamamlamış,ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi, Çocuk İşçi ise 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi” ifade etmektedir. Ayrıca, “Hafif İş; çocukların gelişmelerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan ve okula devamını, mesleki eğitimini veya yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim programına katılımını ve bu tür faaliyetlerden yararlanmasını engellemeyen işler” anlamına gelmektedir.

Genç ve çocuk işçi çalıştırabilmek için gerekli koşullar nedir?

• Yönetmeliğin 11’inci maddesine göre; çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giyen ve/veya yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işverenler çocuk ve genç işçi çalıştıramaz. 
• Yönetmeliğin 12’nci maddesine göre ise; işveren; çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi vermek; okula devam eden çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge istemek ve bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza etmek; son olarak çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.

Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma yaşları 

İş Kanunu 71’inci maddesi uyarınca; 

• 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. 
• Ancak, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. 
• 14 yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.
• Bunların yanı sıra, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılabilecekleri işler ile her iki sınıf için de yasaklanmış işler Yönetmelik ekinde düzenlenmiştir.

• Yönetmeliğin 5’inci maddesi hükmünce; 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarından mezun olan meslek sahibi 16 yaşını doldurmuş genç işçiler; sağlığı, güvenliği ve ahlakının tam olarak güvenceye alınması şartıyla bu Yönetmeliğin eklerinde belirtilen sınırlamalara bağlı kalmaksızın ihtisas ve mesleklerine uygun işlerde çalıştırılabilirler.

Kanun ve yönetmeliklerde çocuk ve genç işçilerin çalıştırılması yasaklanan işler nedir?

İş Kanunu Madde 72:

Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde 18 yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.

İş Kanunu Madde 73:

Sanayiye ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.

“Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” madde 5:

Gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır.

Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılması Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” madde 5: 

• Yaş kayıtlarına bağlı olarak müsaade edilen işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde,
• Alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde,
• Gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde,
• Aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde,
• Sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işlerde,
• Radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işlerde,
• Fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde,
• Parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde,
• Eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan sağlamayan işlerde,
• İş yeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde,
• Eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde,
• Para taşıma ve tahsilat işlerinde,
• 4857 sayılı İş Kanununun 69’uncu maddesinin birinci fıkrasında belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18 yaşını doldurmayan işçiler çalıştırılamaz.‍

2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu madde 12:

• Kanunî istisnalar saklı kalmak üzere, eğlence, oyun, içki ve benzeri amaçlı umuma açık ve açılması izne bağlı yerlerde 18 yaşından küçükler çalıştırılamaz.

1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu madde 176:

• Mahalli belediyelerince bar, kabare, dans salonları, kahve, gazino ve hamamlarda 18 yaşından aşağı çocukların istihdamı men olunur.

Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları hakkında bazı genel hükümler

• Yönetmeliğin 5’inci maddesi hükmünce;

Çocuğun ve genç işçinin işe yerleştirilmesinde ve çalışması süresince güvenliği, sağlığı, bedensel, zihinsel, ahlaki ve psikososyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuk ve genç işçiler, okula devam edenlerin okula devamları ile okuldaki başarılarına engel olmayacak, meslek seçimi için yapılacak hazırlıklara ya da Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yeterliliği kabul edilen mesleki eğitime katılmasına engel olmayacak işlerde çalıştırılabilirler. İşverenler çocuk ve genç işçilerin tecrübe eksikliği, mevcut veya muhtemel riskler konularında bilgisizlik veya tamamen gelişmiş olmamalarına bağlı olarak gelişmelerini, sağlık ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek herhangi bir riske karşı korunmalarını temin edeceklerdir. Çocuk işçilerin çalışmasına izin verilen hafif işler Ek-1’de, genç işçilerin çalışmasına izin verilen işler Ek-2’de ve 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin çalıştırılabileceği işler Ek-3’te belirtilmiştir.

Çocuk ve genç işçilerin çalışma saatleri

İş Kanunu 71’inci maddesine göre; 

• Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde 5 ve haftada 30 saatten fazla olamaz.
• Bu süre, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için günde 8 ve haftada 40 saate kadar artırılabilir.
• Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat olabilir.
• Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri yaşa ve yapılan işe bağlı olarak çalışma süreleri günde 7 ve haftada 35 saat veya günde 5 ve haftada 30 saat yahut günde 2 saat ve haftada 10 saat şeklinde uygulanabilir.

Yönetmeliğin 7’nci maddesine göre; 

• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 66’ncı maddesine göre çalışma süresinden sayılan haller,
• İşverenin vermesi gereken eğitimlerde geçen süreler,
• İşverenin işyeri dışında gönderdiği kurslar ve toplantılarda geçen süreler ile yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen mesleki eğitim programlarında geçen süreler,
• Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından çalışan çocuk ve gençler ile ilgili olarak düzenlenen konferans, kongre, komisyon ve benzeri toplantılara temsilci olarak katılmaları nedeniyle işlerine devam edemedikleri süreler, çalışma süresinden sayılır.

Çocuk ve genç işçilerin tatil ve izin günleri

Yönetmeliğin 8, 9 ve 10’uncu maddelerine göre; 

• Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz 40 saatten az olamaz. Ayrıca hafta tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
• Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
• Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir. Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.

İşverenin eğitim ve diğer yükümlülükleri

Yönetmeliğin 13’üncü maddesine göre;

• İşveren, çocuk ve genç işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce iş yerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli işbaşı eğitimlerini verir. İşveren, çocuk ve genç işçinin işe başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma koşullarında değişiklik olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalıdır;

• İşyeri ve işin yapıldığı yerin uygunluğu ve tanzimi,
• Kullanılan iş ekipmanlarının şekli, sırası ve bunların kullanılış biçimleri,
• İş organizasyonları,
• Çocuk ve genç işçilere verilen eğitimin ve talimatların düzeyi.

Değerlendirmeye göre çocuk ve genç işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin yapılması gerekmektedir.