Aday çırak ve çıraklar
Tanım
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu 3’üncü maddesine göre; "Aday Çırak", çıraklığa başlama yaşını doldurmamış ve çıraklık döneminden önce kendisine işyeri ortamı tanıtılan, sanat ve mesleğinin ön bilgileri verilen kişiyi; "Çırak" ise, çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişiyi ifade etmektedir.
Şartlar
Aynı Yasanın 9’uncu maddesine göre; aday çırak ilköğretimi mezunu olmak zorunda iken, 10’uncu maddeye göre ise çırak, ortaöğretim mezunu olmak ve bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun bulunmak durumundadır. Ayrıca, tehlikeli ve çok tehlikeli işler veya özellik arz eden mesleklere alınacak çırakların öğrenim ve yaş durumu, ilgili kuruluşların görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir.
Çıraklık sözleşmesi
Aynı Kanun 13’üncü maddesine göre; bu Kanun kapsamında bulunan il ve mesleklerde faaliyet gösteren işyerleri, Bakanlıkça tespit edilecek illerde ve meslek dallarında ondokuz yaşından gün almamış kişileri çıraklık sözleşmesi yapmadan çalıştıramazlar. Ancak, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarının örgün eğitim programlarından mezun olanlar ve kalfalık belgesi sahipleri bu hükmün dışında tutulur. Bahsi geçen düzenleme ve İş Kanunu’nda yer alan çocuk - genç işçiler hakkındaki düzenlemeler karşılaştırıldığında, bir il ve mesleğin 3308 sayılı Kanun kapsamında bulunmasıyla birlikte o il ve meslekte çocuk işçiliğin yasaklandığı anlaşılmaktadır.
İş yeri sahibi, aday çırağı ve çırağı çalıştırmaya başlamadan önce bunların velisi veya vasisi veya reşit ise kendisi ile yazılı çıraklık sözleşmesi yapmak zorundadır. Çıraklık sözleşmesi; çırağın sözleşme süresi içinde reşit olması halinde, çırağın rızasıyla, işyeri sahibinin değişmesi halinde yeni işyeri sahibi aynı mesleği sürdürüyorsa ve rızasıyla devam eder, aynı mesleği sürdürmüyorsa sözleşme feshedilir. Fesih halinde çırağın önceki çalışmaları geçerli olup; yeni yapacağı çıraklık sözleşmesi ile çıraklık statüsünü devam ettirerek çıraklık süresini ve eğitimini tamamlar.
Statü ve uygulanacak yasa hükümleri
Yasanın 11’inci maddesine göre; aday çırak ve çıraklar öğrenci statüsünde kabul edilmiştir ve işyerindeki işçi sayısına dahil edilmezler. Ayrıca 13’üncü maddeye göre; kanunun uygulandığı yer ve meslek dallarında 6098 sayılı Borçlar Kanununun çıraklık sözleşmesine dair hükümleri ile 18 yaşını doldurduktan sonra sözleşmesi devam eden çıraklar hakkında sayılı İşçi Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili hükümleri haricinde İş Kanunu’nun hükümleri uygulanmaz.
Çıraklığa başlama ve çıraklık süresi
Kanun’un 14’üncü maddesi hükmünce; Çıraklığa bir deneme dönemi ile başlanır. Bu dönem mesleğin özelliğine göre 1 aydan az, 3 aydan fazla olamaz ve Bakanlıkça tespit edilir. Deneme döneminden sonra taraflar 10 gün içinde ilgili Mesleki Eğitim Merkezi müdürlüğüne başvurmadığı takdirde çıraklık sözleşmesi kesinleşir ve bu dönem çıraklık süresinden sayılır. Deneme döneminde ücret ödenir. Aday çıraklıktan çıraklığa geçenler deneme dönemini yapmış sayılırlar.
Çalışma ile ilgili dikkat edilecek durumlar
Yasa’nın 15’inci maddesine göre; aday çırak ve çırak almak için işyerinde usta öğretici bulunması şarttır. Yasa’nın 12’nci maddesine göre; aday çırak ve çıraklar, mesleğin özelliğine göre haftada 8 saatten az olmamak üzere genel ve mesleki eğitim görürler. Bu eğitime katılmaları için aday çırak ve çırak öğrencilere ücretli izin verilir. Ücretli hafta tatili ücreti ayrıca kullandırılır.
- Hafta tatili-ulusal bayramda çalışma: Çırağın hafta tatili ve ulusal bayramlarda çalışması durumunda İş Kanunu’ndaki esaslara ücret ödenmelidir.
- Fazla mesai: İlgili mevzuat hükümlerince aday çırak ve çırak statüsündeki kişilere fazla mesai yaptırılamaz.
- İzin: Yasa’nın 26’ncı maddesine göre; aday çırak ve çıraklara, işletmelerce her yıl tatil aylarında bir ay ücretli izin verilir. Ayrıca mazeretleri kabul edilenlere okul müdürlüğünün görüşü alınarak bir aya kadar ücretsiz izin de verilebilir.
- Ücret: Ödenecek ücret ve ücret artışları, aday çırak-çırak reşit ise kendisiyle, değilse velisi veya vasisi ile belirlenir. Ücret, asgari ücretin %30’undan aşağı olamaz.
Meslek eğitimi gören öğrenciler
Tanım
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu 18’inci maddesine göre;
- 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının %5’inden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitimi, mesleki ve teknik ortaöğretim okul ve kurumu öğrencilerine staj ve tamamlayıcı eğitim yaptırır.
- Yasa’nın 3’üncü maddesine göre; burada geçen “personel” terimi, kamu ve özel kurum, kuruluş ve işyerlerinde maaş ya da ücret karşılığında çalışan kadrolu veya sözleşmeli elemanlar ile işçileri; “öğrenci” tabiri ise, işletmelerde, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında örgün eğitim görenleri ifade etmektedir.
- Bu işletmeler mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumu öğrencilerine staj yaptırabilir.
- Mesleki eğitim kapsamına alınıp alınmadığına bakılmaksızın 10’dan az personel çalıştıran işletmeler de mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerine bu Kanunun ilgili hükümlerine göre beceri eğitimi, staj ve tamamlayıcı eğitim yaptırabilirler.
Katılma payı
- Yasa’nın 24’üncü maddesine göre; 10 ve daha fazla personel çalıştıran ve Bakanlıkça işletmelerde mesleki eğitim kapsamına alınan, ancak, beceri eğitimi yaptırmayan işletmeler, beceri eğitimi yaptırması gereken her öğrenci için eğitim süresince her ay 18 yaşını bitirenlere ödenen asgari ücretin net tutarının 1/3’ü nispetinde, yirmi ve daha fazla personel çalıştırılması halinde 2/3’ü nispetinde Saymanlık hesabına para yatırmakla yükümlüdürler.
Öğrenci sayısı tespiti
Yasa’nın 18’inci maddesine göre;
- %5’lik çalıştırılacak öğrenci sayısının tespitinde kesirler tam sayıya tamamlanır.
- Yukarıda belirtilen 10 ve daha fazla personel sayısı Cumhurbaşkanı tarafından 5’e indirilebilir.
- Vardiya usulü veya mevsimlik olarak faaliyet gösteren işletmelerde eğitim görecek öğrenci sayısının tespitinde gündüz vardiyasında veya faaliyet gösterdiği mevsimde çalışan personel sayısı esas alınır.
- İşletmelerdeki personel sayısının tespitinde her yılın ocak ayı, yaz mevsiminde faaliyet gösteren işletmelerde temmuz ayı esas alınır. Beceri eğitimi uygulamasına da öğretim yılı başında başlanır.
Çalışma ile ilgili dikkat edilecek durumlar
- 10 ve daha fazla öğrenciye beceri eğitimi, staj ve tamamlayıcı eğitim yaptıracak işletmeler bu amaçla bir eğitim birimi kurar. Bu birimde, yapılan eğitim için alanında ustalık yeterliğine sahip ve iş pedagojisi eğitimi almış usta öğretici veya eğitici personel görevlendirilir.
- İzin: Öğrenciler, işletmede verilen beceri eğitimi haricinde, okullarında da haftada 12 saatten az olmamak üzere teorik eğitim görmeleri için ücretli izin verilmelidir. Meslek ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 185’inci maddesinde söz konusu izin 2 gün olarak tespit edilmiştir.
- Ücret: Mesleki eğitim gören öğrencilere ödenecek ücret, asgari ücretin net tutarının; 20 ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde %30’undan, 20’den az personel çalıştıran işyerlerinde %15’inden az olamaz.
- İzin: Yasa’nın 26’ncı maddesine göre; işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilere, işletmelerce her yıl tatil aylarında bir ay ücretli izin verilir. Ayrıca mazeretleri kabul edilenlere okul müdürlüğünün görüşü alınarak bir aya kadar ücretsiz izin de verilebilir.