İş sözleşmesinin sona ermesi
Belirli süreli iş sözleşmesi (Madde 431)
- Belirli süreli hizmet sözleşmesi, aksi kararlaştırılmadıkça, fesih bildiriminde bulunulmasına gerek olmaksızın, sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer.
- Belirli süreli sözleşme, süresinin bitiminden sonra örtülü olarak sürdürülüyorsa, belirsiz süreli sözleşmeye dönüşür. Ancak, esaslı bir sebebin varlığı hâlinde, üst üste belirli süreli hizmet sözleşmesi kurulabilir.
- Fesih, ancak bu süreyi izleyen aybaşında hüküm ifade eder. Sözleşmenin fesih bildirimiyle sona ereceği kararlaştırılmış ve iki taraf da fesih bildiriminde bulunmamışsa, sözleşme belirsiz süreli sözleşmeye dönüşür.
- Yukarıdaki hususlar 4857 sayılı Kanun 11’inci maddesindeki düzenlemelerle paralellik gösterdiğinden İş Kanunu düzenlemeleri esas alınacaktır.
- Taraflardan her biri, 10 yıldan uzun süreli hizmet sözleşmesini 10 yıl geçtikten sonra, 6 aylık fesih bildirim süresine uyarak feshedebilir.
Belirsiz süreli iş sözleşmesi
Madde 432 (Fesih bildirim süresi)
- Belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinin feshinden önce, durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.
- Hizmet sözleşmesi; bildirimin diğer tarafa ulaşmasından başlayarak, hizmet süresi 1 yıla kadar sürmüş olan işçi için 2 hafta sonra; 1 yıldan 5 yıla kadar sürmüş işçi için 4 hafta ve 5 yıldan fazla sürmüş işçi için 6 hafta sonra sona erer.
- Bu süreler kısaltılamaz; ancak sözleşmeyle artırılabilir.
- İşveren, fesih bildirim süresine ait ücreti peşin vermek suretiyle hizmet sözleşmesini feshedebilir.
- Fesih bildirim sürelerinin, her iki taraf için de aynı olması zorunludur; sözleşmede farklı süreler öngörülmüşse, her iki tarafa da en uzun olan fesih bildirim süresi uygulanır.
- Hizmet sözleşmesinin askıya alındığı hâllerde fesih bildirim süreleri işlemez.
- Yukarıdaki maddelerden ilk dördü İş Kanunu, Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanunu kapsamında çalışan kişilere ek bir yarar getirmemektedir. Ancak beş ve altıncı maddeler yeni ve farklı düzenlemeler içerdiğinden diğer yasa kapsamındaki kişilere teşmil edilebilir.
Madde 433 (Deneme süresi içinde)
- Taraflar, hizmet sözleşmesine iki ayı aşmamak koşuluyla deneme süresi koyabilirler.
- Deneme süresi konulmuşsa taraflar, bu süre içinde fesih süresine uymak zorunda olmaksızın, hizmet sözleşmesini tazminatsız feshedebilirler. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.
Madde 434 (Feshe karşı koruma-kötü niyet tazminatı)
- Hizmet sözleşmesinin fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işveren, işçiye fesih bildirim süresine ait ücretin 3 katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür.
Derhal fesih
Madde 435 (Haklı sebepler)
- Taraflardan her biri, haklı sebeplerle sözleşmeyi derhal feshedebilir. Sözleşmeyi fesheden taraf, fesih sebebini yazılı olarak bildirmek zorundadır. Sözleşmeyi fesheden taraftan, dürüstlük kurallarına göre hizmet ilişkisini sürdürmesi beklenemeyen bütün durum ve koşullar, haklı sebep sayılır.
Madde 436 (İşverenin ödeme güçsüzlüğü)
- İşverenin ödeme güçsüzlüğüne düşmesi hâlinde işçi, sözleşmeden doğan hakları uygun bir süre içinde işveren tarafından güvenceye bağlanmazsa, sözleşmeyi derhal feshedebilir.
Madde 437 (Haklı sebeple feshin sonuçları):
- Haklı fesih sebepleri, taraflardan birinin sözleşmeye uymamasından doğmuşsa o taraf, sebep olduğu zararı, hizmet ilişkisine dayanan bütün haklar göz önünde tutularak, tamamen gidermekle yükümlüdür.
- Diğer durumlarda hakim, bütün durum ve koşulları göz önünde tutarak haklı sebeple feshin maddi sonuçlarını serbestçe değerlendirir.
Madde 438 (Haklı sebebe dayanmayan feshin sonuçları)
- İşveren, haklı sebep olmaksızın hizmet sözleşmesini derhal feshederse işçi, belirsiz süreli sözleşmelerde, fesih bildirim süresine; belirli süreli sözleşmelerde ise, sözleşme süresine uyulmaması durumunda, bu sürelere uyulmuş olsaydı kazanabileceği miktarı, tazminat olarak isteyebilir.
- Belirli süreli hizmet sözleşmesinde işçinin hizmet sözleşmesinin sona ermesi yüzünden tasarruf ettiği miktar ile başka bir işten elde ettiği veya bilerek elde etmekten kaçındığı gelir, tazminattan indirilir.
- Hakim, bütün durum ve koşulları göz önünde tutarak, ayrıca miktarını serbestçe belirleyeceği bir tazminatın işçiye ödenmesine karar verebilir; ancak belirlenecek tazminat miktarı, işçinin altı aylık ücretinden fazla olamaz.
Madde 439 (İşçinin haksız olarak işe başlamaması veya işi bırakmasının sonuçları):
- İşçi, haklı sebep olmaksızın işe başlamadığı veya aniden işi bıraktığı takdirde işveren, aylık ücretin ¼’üne eşit bir tazminat isteme hakkına sahiptir.
- İşverenin, ayrıca ek zararlarının giderilmesini isteme hakkı da vardır. İşveren zarara uğramamışsa veya uğradığı zarar işçinin aylık ücretinin ¼’ünden az ise, hâkim tazminatı indirebilir.
- Tazminat isteme hakkı takas yoluyla sona ermemişse işveren, işçinin işe başlamamasından veya işi bırakmasından başlayarak 30 gün içinde, dava veya takip yoluyla bu hakkını kullanmak zorundadır. Aksi takdirde, tazminat isteme hakkı düşer.
Yukarıdaki maddelerden 435-438 arası olanlar, eski düzenlemelerle paralellik gösterdiğinden özel iş yasalarına bir etkisi bulunmamaktadır. Ancak, 439’uncu madde yeni bir hüküm getirildiğinden diğer iş kanunları kapsamında çalışanlara da uygulanabilecektir.
İşçi-işveren ölümü
Madde 440 (İşçinin ölümü)
- Sözleşme, işçinin ölümüyle kendiliğinden sona erer. İşveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere, ölüm gününden başlayarak bir aylık; hizmet ilişkisi beş yıldan uzun bir süre devam etmişse, iki aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla yükümlüdür.
- Bu tazminatın, 4857 sayılı İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nda takdir edilen tazminatlardan ayrı olarak, işçinin ölümü halinde verilecek ek bir tazminat şeklinde değerlendirilmesi gerekir. Ancak, Basın İş Kanunu’nda ölüm tazminatı en az 3 aylık ücret olarak düzenlendiği ve işçinin lehine bir durum olduğu için Basın İş Yasası kapsamındaki kişiler bundan etkilenmeyecektir.
Madde 441 (İşverenin ölümü)
- İşverenin ölümü hâlinde, yerini mirasçıları alır. Bu durumda işyerinin tamamının veya bir bölümünün devri ile gerçekleşen hizmet ilişkisinin devrine ilişkin hükümler (md. 428-429) kıyas yoluyla uygulanır.
- Hizmet sözleşmesi ağırlıklı olarak işverenin kişiliği dikkate alınmak suretiyle kurulmuşsa, onun ölümüyle kendiliğinden sona erer. Ancak, işçi sözleşmenin süresinden önce sona ermesi yüzünden uğradığı zarar için, mirasçılardan hakkaniyete uygun bir tazminat isteminde bulunabilir.
- Eski Borçlar Kanunu’ndan farklı bir düzenleme içermemektedir.