Performans değerlendirme nedir?

Performans değerlendirme, bir çalışanın potansiyelinin, yeteneklerinin, işteki davranışlarının ve işle ilgili tüm niteliklerinin diğer çalışanlarla karşılaştırılarak ölçümlenmesidir. Performans değerlendirme sistematik, adil, düzenli yapılması gereken bir işlemdir.

Performans değerlendirme tarihi

1900'lü yılların başına kadar çalışanlar için herhangi bir performans değerlendirmesi söz konusu değildi. Verimlilik ve çalışan memnuniyeti gibi kavramlar insanlık tarihinin bu dönemine kadar kullanılmıyordu.

1920'de, diğer birçok insan kaynakları konusunda olduğu gibi, Elton Mayo çalışan memnuniyeti ile üretkenlik arasındaki ilişkiyi incelerken performans değerlendirmenin ilk adımlarını attı. Mayo'nun çalışmaları özellikle 1940'lı yıllarda yöneticilerin çalışanlar üzerindeki davranışlarını kökten etkiledi.

1950'li yıllara geldiğimizde ise ABD hükümeti performans değerlendirme sistemi uygulamaya başladı. Buna göre hükümet için çalışan memurlar, yaptıkları iyi işler karşılığında para veya terfi ile ödüllendirilmeye başladılar.

1960'yı yıllarda ise performans karşılığı para ödülü yavaş yavaş özel sektöre de yayılmaya başladı. 1970'te Aubrey Daniels'ın çalışmaları "performans yönetimi"ni literatüre soktu. 1980'li yıllarda ise performans yönetimi artık insan kaynaklarının vazgeçilmez bir parçasıydı. 2000'li yıllarda internetin bireysel kullanımının artışı ile birlikte performans yönetimi ve performans değerlendirme online araçlarla yapılmaya başlandı.

Türkiye'de performans değerlendirme tarihi

Türkiye'de performans değerlendirme ve yönetimi dünya ile paralel şekilde ilerledi. Amerika'da gelişen bu kavram, Amerika'da olduğu gibi devlet kurumları aracılığı ile Türkiye'nin gündemine geldi. Kaynaklar Türkiye'de ilk performans değerlendirme uygulamasının 1948 yılında o zaman bir devlet işletmesi olan Karabük Demir Çelik Fabrikalarında uygulandığını gösteriyor. Bu uygulama Sümerbank, Makine ve Kimya Endüstrisi ile Devlet Demir Yolları vb. bazı kamu kurumlarında yaygınlaşarak özel sektöre sıçramıştır(2).

Performans değerlendirmeyi nasıl yapmalıyız?

Performans değerlendirmeyi nasıl yapacağınız hangi performans yöntemini nasıl yapacağınıza göre değişmektedir. Barutçugil, ilgili çalışmasında performans yönetiminin amacını üç başlıkta toplamıştır(1):

• ‍Performans değerlendirmenin yönetsel amaçları: Burada ücretlendirme, yükselme, transfer, işten çıkarma vb. gibi yönetim karar süreçlerine bir ölçümleme yönteminin yardımcı olması amaçlanır.‍
• Geliştirmeye yönelik amaçları: Kariyer planlaması, eğitim programları, danışmanlık, rehberlik gibi çalışanların gelişimine yönelik çalışmalar için yardımcı olabilecek bir yöntem olarak performans değerlendirmenin kullanılması amaçlanır.‍
• Araştırma amacı: Bu kapsamda iş tatmini, motivasyon düzeyinin belirlenmesi, hedeflerin saptanması, performans düzeyi üzerindeki etkenlerin ortaya çıkarılması, olumsuz olanların iyileştirilmesi amaçlanır.

Bu amaçlardan hangisini seçtiğiniz şirketinizde uygulayacağınız performans yönetimi stratejinizi belirler. Bu stratejiyi belirlerken ve bir yönetim metodu seçerken nelere dikkat edeceğinizi, ölçümlemenizi hangi şartlara göre yapacağınızı performans değerlendirme araçlarınız belirler. Bu ikisi birbirini besleyen iki unsurdur.

Performans değerlendirme üzerine olumsuz görüşler

Performans yönetimi ve değerlendirmesi çalışan açısından bakıldığında iyi uygulanmazsa olumsuz sonuçlar doğurabilir. Özellikle çalışanların beklentilerinden ve çalışma şartlarından kopuk olarak uygulanan performans değerlendirme yöntemleri çalışanların üzerinde olumsuz etkiler bırakabilir. Şablon olarak, incelikle hazırlanmamış değerlendirmeler şirketin gerçeklerinden uzak olarak uygulandığında çalışanların kendilerini sınanmış, yetersiz, değersiz ve işlerini riskte hissetmelerine sebep olur.

Bu konunun bir adım ötesinde iş modelleri açısından bakıldığında da performans değerlendirmeye kuşkulu yaklaşanlar da mevcuttur. Bunun en bilinen Samuel Culbert'in yayınladığı Performans Değerlendirmeden Kurtulun (Get Rid Of Performance Review) kitabıdır. Özet olarak Culbert performans değerlendirmenin morali yok ettiğini, takım çalışmasını öldürdüğünü ve nihai amaca zarar verdiğini söyler.

Reuters'in bir çalışması da ABD'de 5 çalışandan 4'ünün performans değerlendirme sonuçlarından memnun olmadıklarını, çabalarının sonuca daha iyi yansıması gerektiğini düşündüklerini gösteriyor. Bu yüzden performans değerlendirme süreçleri iyi düşünülmüş, ekip ile birlikte karar verilmiş, herkesin katılabileceği süreçlere sahip ve şirkete özgü olmalıdır. Şablon, genel geçer olduğu varsayılan performans değerlendirme yöntemlerinden kaçınılmalıdır.

Kolay İK'da performans değerlendirme

Biz Kolay İK'da kullanıcılarımızın ihtiyaçlarına göre özelleştirebilecekleri bir performans değerlendirme modülü geliştirdik. Bu modülde çalışanlara sormak istediğiniz soruları farklı yetkinlikler altında gruplayarak hazırlayabilirsiniz. Çalışanlar kendi hesaplarından kullanıcı adı ve şifreleri ile giriş yaparak performans değerlendirmeye katılabilirler.

Performans değerlendirmenin dayanağı olan anketleri hazırlarken anketin hangi çalışanlara uygulanacağı ve bu çalışanların astı, üstü, dengi veya kendi hiyerarşisinin dışındaki kişilerden hangilerini değerlendireceğini de kolayca atayabilirsiniz. Sıkıntılı ve uzun bir süreç olan performans değerlendirmeyi Kolay İK'nın sunduğu özel alanları kullanarak özelleştirebilir, tüm çalışanların online olarak gerçekleştirebilecekleri değerlendirme sayesinde hem vakitten hem kağıt israfından hem de bitmek bilmeyen değerlendirme sürelerinden kurtulur, anket sonuçlarına tek tık ile ulaşabilirsiniz.

Eğer bir Kolay İK hesabınız hala yoksa hemen randevu talebi oluşturarak 15 gün boyunca performans değerlendirme dahil tüm özellikleri ücretsiz deneyebilirsiniz.

Performans değerlendirme hakkında daha fazla bilgiye mi ihtiyacınız var?

İnsan kaynakları eğitim platformu olan Kolay Akademi’ye ücretsiz kaydolarak A’dan Z’ye performans değerlendirme eğitimine hemen başlayın.

Farklı seviyelerde eğitimler, podcast, blog ve e-kitap gibi destekleyici kaynaklar, öğrendiklerinizi pekiştirmeniz için deneme testleri ve bitirme sertifikaları Kolay Akademi’de sizleri bekliyor.

Kaynakça:

• (1) Barutçugil, İ. (2004). Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi, İstanbul: Kariyer Yayıncılık İletişim Ltd. Şti.
• (2) Şener Uysal, Performans Yönetiminin Tanımı, Tarihçesi, Amaç ve Temel Unsurlarına Genel Bir Bakış makalesi.
• The History of Performance Reviews
• Get Rid of the Performance Review
• Reuters'in ilgili haberi