Hafta tatili: İçerik ve uygulama

Yasa ne diyor?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 46. Maddesine göre “Bu Kanun kapsamına giren iş yerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir”.

Çalışılan süre nasıl hesaplanır?

Yukarıda da belirtildiği üzere çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Ancak aşağıda belirtilen süreler de çalışılan süre hesabına dahil edilir:

• Çalışılmadığı halde yasada çalışma süresinden sayılan zamanlar (örneğin 66’nci madde belirtilen zamanlar) ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen yasadan veya sözleşmeden doğan tatil günleri (genel tatil günleri gibi)
• Yasanın 2’nci ek maddesine göre evlenme, doğum, evlat edinme veya ölüm nedeniyle verilen 3 günlük izinler ile; %70 ve üstü oranında engelli çocuk için ebeveynlerden birisi tarafından bir yıl içinde toptan veya bölümler halinde kullanılan ve 10 güne kadar verilen ücretli mazeret izni
• Bir haftalık süre içerisinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler ile hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri
• Zorlayıcı veya ekonomik sebep olmadan iş yerindeki çalışmanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde çalışılmayan günler

Hafta tatili ücreti ödenirken nelere dikkat edilmelidir?

• Bir haftadan fazla işin durmasına neden olacak türden zorlayıcı sebepler ortaya çıktığında işçiye ödenmesi gereken yarım ücret hafta tatili günü için de ödenecektir (İş Kanunu md. 46)
• Yüzde usulu uygulanan işyerinde hafta tatili ücreti ödenir (İş Kanunu md. 46)
• Geçici iş göremezlik durumunda hafta tatili ücreti, ödemeyi yapan kurum veya sandıklar tarafından, geçici iş göremezlik miktarı esas alınarak ödenir (İş Kanunu md. 48)
• Hafta tatili ücreti hesabında çıplak ücret esas alınır. Bunun yanında; fazla çalışma ücretleri, işyerinin temelli işçisi olarak normal saatler dışında hazırlamatamamlama-temizleme işleri için alınan ücretler, primler ve sosyal yardımlar dikkate alınmaz (İş Kanunu md. 50)
• Kısmi süreli çalışma halinde, hafta tatili için gün içerisinde kısmi çalışılan süre kadar hafta tatili ücreti ödenmelidir. Kısmi süreli çalışanın, hafta tatili hak edebilmesi bakımından tam zamanlı bir çalışandan farkı bulunmamaktadır. Yani bu iki bilgiyi birleştirirsek, örneğin; haftanın 6 günü 4’er saatten iş gören kısmi süreli bir çalışan, hafta tatiline hak kazanacaktır ve hafta tatili ücreti de bu 4 saat üzerinden hesaplanacaktır.
• Parça başı, ötürü, yüzde veya akort usulüne göre çalışanlar da aynı şekilde, haftanın diğer günleri çalışma koşulunu sağlamaları halinde hafta tatiline hak kazanırlar.

Hafta tatilinde çalışma yapılırsa ne olur?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 46. maddesi gereğince işçilere haftada bir gün hafta tatili verilmesi, hafta tatilinde çalışmaları halinde ise o günün ücretinin zamlı olarak ödenmesi gerekmektedir. Hafta tatili ücretinin ne şekilde hesaplanacağına ilişkin Yargıtay kararına göre “hafta tatilinde çalışılmışsa, işçinin toplam hafta tatilinin ücreti iki buçuk yevmiye” olarak hesaplanmalıdır. Bir anlam karışıklığına yer vermemek adına buradaki “2,5 yevmiye” tabirinin açılımını şu şekilde yapabiliriz: 1 yevmiye hak edilen hafta tatili için; 1 yevmiye hafta tatili zamanında yapılan ekstra çalışma için; 0,5 yevmiye ise yapılan fazla çalışma için kanunen ödenmesi gereken zamlı ücret ödemesidir.

Yine her hangi bir yanlış anlamaya yol açılmaması için bir ufak not da “gün” kavramı için düşmemiz uygun olacaktır. Şöyle ki; saatlik ücreti 50 TRY olan bir kişinin hafta tatilinde tam gün 7,5 saat çalışıldığını varsayarsak bu günün ücret hesabı 7,5 saat x 1,5 x 50 = 562,50 TRY şeklinde yapılırken, 5 saat çalışan aynı ücretli bir kişinin çalışma süresi hesabı 5 x 1,5 x 50 = 375,00 TRY olarak esas alınacaktır. Yani, gerçekte ifadede kullanılan gün tabirini hesaplamalarda saat bazında değerlendirmemiz daha doğru olacaktır. Dolayısıyla, maaşı aylık ödenen ve zaten hafta tatili ücreti bordrosuna dahil edilen bir çalışanın, hafta tatilinde yaptığı çalışma için 1,5 kat şeklinde hesap yapılması ve işyeri kayıtlarının buna göre düzenlenmesi yeterli olacaktır.

Özet olarak, haftanın diğer günlerinde haftalık 45 saatlik çalışma süresinin tamamlanmış ve hafta tatilinde de çalışmanın yapılmış olması halinde, çalışılan hafta tatili ücretinin toplamda iki buçuk yevmiye olması hususuna dikkat edilmesi gerekilmektedir.

Hafta tatili toplu şekilde kullandırılabilir mi?

Bazı iş yerlerinde, gerek işçinin talebi ile olsun, gerekse de işveren tarafından uygulansın, işçilerin haftanın yedi günü işyerinde çalışıp hafta tatillerini ay içinde topluca kullandırılması şeklinde uygulamalara yer verilmektedir. Bu tarz bir uygulamanın olduğu iş yerlerinde yetkililer tarafından yapılacak olası bir denetimde, geçmişte yapılan çalışmaların karşılığı toplu olarak kullandırılan izinler, işverence işçilere verilen idari izin olarak kabul edilecek, geçmişteki hafta tatili çalışmalarına karşılık olarak ise, ilave hafta tatili ücreti ödenmesi gündeme gelecektir. Başka bir deyişle, işçilere kullanamadığı hafta tatillerinin yerine ilerleyen günlerde toplu izin (alacak izin) kullandırılması ve izinli oldukları bu günlerin ücretleri ödenmesi suretiyle işçilere haklarının verildiği düşünülse bile, söz konusu bu uygulama mevzuata uygun olmadığından, işverence verilen idari izinler olarak kabul edilen bu günler için yeniden bir ücretin daha işçilere ödenmesi sureti ile mükerrer yani çifte ödeme yapılmış olunacaktır. Bu nedenle, işçilere hafta tatillerinin toplu olarak kullandırılması (alacak izin) doğru bir uygulama değildir

Yasaya uyulmaması halinde olası idari para cezaları nelerdir?

İşçinin hafta tatilinde çalıştırılması nedeniyle haftalık çalışma süresi de 45 saati aşacağından, fazla çalışma meydana gelecektir. Fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen işveren veya işveren vekiline de, bu durumdaki her bir işçi için 2021 yılında 555,00 TRY idari para cezası uygulanma riski bulunmaktadır. Ayrıca, İş Kanunu’nun 63. maddesinde öngörülen, çalışma sürelerine ve buna ilişkin yönetmelik hükümlerine uyulmaması nedeniyle 2023 yılı için 9.303,00 TL idari para cezası da uygulanabilir.

Önemli notlar

• İşçi 24 saat dinlendirilmemiş ise, 1 saat çalışmış olsa dahi hafta tatili ücretine hak kazanır.
• Hafta tatili hafta içerisinde de kullandırılabilir.
• Cumartesi resmi olarak bir tatil günü değil, çalışma günüdür.
• Dava süreçlerinde, hafta tatillerinde fazla çalışma yapıldığının ispat yükü işçiye, ücretlerin ödenip ödenmediğinin ispat sorumluluğu ise işverene aittir.
• Dava süreçlerinde, resmi kurumlarda ispatın yazılı delil ile yapılması esastır; salt soyut tanık beyanlarına dikkat edilmemektedir.
• Dava süreçlerinde incelenen ücret bordrolarında, hafta tatilinde fazla mesai yapıldığına dair sütunlarda sıfır (yani bir fazla mesai ücret ödemesi yapılmadığı belirtilmesi) yazılmasına ve işçinin bordroda imzasının bulunmasına karşın, çalışma yapıldığı tanıklarla ispatlanabilmektedir.
• Dava süreçlerinde incelenen ücret bordrolarında, hafta tatilinde fazla mesai yapıldığına dair sütunlarda sıfır (yani bir fazla mesai ücret ödemesi yapılmadığı belirtilmesi) yazılmasına ve işçinin bordroda imzasının bulunmasına karşın, çalışma yapıldığı tanıklarla ispatlanabilmektedir.
• Dava süreçlerinde, tanık beyanlarına göre belirlenen tatil ücretlerinde davalı lehine hakkaniyete uygun indirime gidilebilmektedir.
• Hafta tatili ücretleri yasal olarak 5 yıl zamanaşımına tabidir.
  ‍